جامعه بشری در طول تاریخ همواره شاهد درگیری‌ها و جنگ هایی بوده که آسیب هایی برای کشورها و بخصوص ساکنان مناطق درگیر جنگ به همراه داشته است. پرهیز از جنگ و آسیب‌های آن اصل مهمی است که برای همه دنیا باید مطرح شود. جنگ و درگیری در کشورهای اطراف همانند افغانستان، پاکستان،هند،سوریه،عراق،یمن و … در حال حاضر نشان می‌دهد که تهاجم و دفاع امری است که به‌صورت جدی باید به آن پرداخته شود . کشور ما نیز 8 سال درگیر دفاع مقدس بود و آزادسازی خرمشهر نیز یادبود همین روزهاست .به همین مناسبت و با هدف بررسی معماری شهر امن، با دکتر ساسان سوادکوهی فر، عضو هیئت‌علمی دانشگاه و عضو شورای انقلاب فرهنگی کارگروه تحول ،گفتگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
در معماری یک شهر امن چه مسائلی باید در نظر گرفته شود؟
قبل از پرداختن به بنا، باید برای شهر، مصادیق شهری و آمایش سرزمین تدابیری اندیشیده شود تا شهر خودبه‌خود مباحث دفاعی را پیش‌بینی کند و مردم آسیب کمتر و ایمنی بیشتری داشته باشند.این موضوع زیرمجموعه پدافند غیرعامل است .در آمایش سرزمین باید به شهرهای مرزی توجه داشته باشیم زیرا شهرهای مرزی به لحاظ موقعیت استقرار در شمال و جنوب و شرق و غرب معماری متفاوتی دارند .برخی کوهستانی یا در کنار دریا و دشت قرار دارند، و برخی در مناطق کویری و خشک واقع شده اند که هر یک معماری خاص خود را طلب می کنند.
برای طراحی بناها چه نکات ساده‌ای را رعایت کنیم تا آسیب‌ها کمتر شود ؟
چینش عادلانه فضای خدمات شهری یک اصل است . در دیدگاه پدافند غیرعامل و یا دفاعی الزام این است که اگر قرار است تهاجمی صورت بگیرد از کدام ناحیه ممکن است باشد . مراکز حساس و حیاتی شهر نباید در معرض اولین آماج حملات قرار داشته باشد . همچنین مکان‌یابی تأسیسات زیر بنایی و سایر خدمات شهری باید به‌گونه‌ای باشد که آسیب کمتری ببینند .
معماری بنا مشخصا باید دارای چه ویژگی هایی باشد تا آسیب کمتری ببیند؟
اول باید دید ساختمان چه عملکردی دارد زیرا یک نسخه واحد نمی‌توان برای همه عملکردها تجویز کرد. اگر ساختمانی مهم باشد آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌هایی داریم که برای معماران و طراحان این قوانین ذکرشده است . مثلاً برای عناصر الحاقی چه تمهیداتی باید در نظر گرفته شود .این عناصر الحاقی می‌تواند فضای کنسول یا تراس یا نصب کولر یا عناصر تزیینی باشد .در حال حاضر قوانین حکم می‌کنند که الحاقات ساختمان به لحاظ نحوه اتصال و کاهش آسیب‌پذیری شهری با تدابیری فنی نصب شوند تا با موج کم انفجار و بلایای طبیعی عناصر الحاقی روی سر مردم نیفتد .مثلاً در همین ساختمان‌ها گلدان‌هایی در بیرون پنجره گذاشته‌شده که برای عابران بسیار خطرناک است .
در دوران جنگ پناهگاه‌هایی وجود داشت و هنگامی‌که آژیر کشیده می‌شد مردم به آنجا پناه می‌بردند.چرا در خانه‌های خود ما پناهگاهی به این شکل ساخته نمی‌شود ؟
در معماری و شهرسازی گذشته ما مسائل دفاعی پیش‌بینی‌شده بود. در شهر تاریخی ری یا در شهری مانند اردشیر خوره در استان فارس، شهر علاوه بر آنکه دایره‌ای شکل بود، در اطراف آن خندق و دروازه‌هایی نیز ساخته‌شده بود.در زمان دفاع مقدس،در سال 1364 و 1365 وزارت مسکن و شهرسازی وقت، مصوباتی از مجلس گرفت که هر خانه‌ای ساخته می‌شود در آن پناهگاهی هم ساخته شود اما پس از اعلام قطعنامه و پایان جنگ،ساخت پناهگاه امن به فراموشی سپرده شد.درحالی‌که این مسائل باید در ساخت خانه‌ها در نظر گرفته شود.اگر جنگ را باز زنده سازی نکنیم و به یاد نسل جدید که جنگ را ندیده‌اند نیاوریم ، کوتاهی کرده‌ایم.توصیه من این است فضای مأمن ایجاد کنیم تا در زمان بحران‌های طبیعی آسیب‌ها کاهش یابد و در مجتمع‌ها با جمعیت زیاد، پناهگاه باید پیش‌بینی شود.
فرم و نمای ساختمان امن چگونه است ؟
ممکن است بخواهیم ساختمانی را از دید مخفی کنیم که با پوشش گیاهی خاص میسر است. معماری فولد یا لایه‌لایه، ارگانیک و اکوتک نیز ازجمله فرم‌هایی هستند که در خود ماهیت دفاع نیز دارند.
آیا می‌توان از سازه‌های دوران دفاع مقدس در زمان صلح نیز استفاده کرد؟
در کشورهای غربی سایت‌های جنگی خود را به کمپانی‌های فیلم‌سازی می‌فروشند و یا امکان بازید گردشگران را به وجود می‌آورند. آثار جنگ جهانی دوم هنوز نگه‌داشته شده و گردشگران برای بازدید از آن به این مکان‌ها می‌روند . بنابراین می‌توان بناهای مربوط به دفاع مقدس را حفظ کرد و در معرض دید گردشگران از سراسر دنیا قرار داد.
شما عضو شورای انقلاب فرهنگی نیز هستید. آیا می‌توانید در این زمینه قانون تدوین کنید ؟
کارگروه معماری و شهرسازی شورای انقلاب فرهنگی، مدت‌هاست در راستای ارتقای معماری تلاش می‌کند اما در مراکز اصلی تصمیم سازی مملکت نیز این موضوع بایستی سر الگوی بحث قرار بگیرد چون این جریانات نباید فراموش شود.